Το Γεράκι

Iστορικά στοιχεία για το χωριό Γεράκι…

   Το Γεράκι είναι χωριό του νομού Λακωνίας, που βρίσκεται νοτιοανατολικά της Σπάρτης, στο δρόμο προς Λεωνίδιο, σε υψόμετρο 300 μέτρων. Ανήκει στον καλλικρατικό Δήμο Ευρώτα.

    Η ιστορική του παρουσία είναι συνεχής, από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα:

·         Προϊστορικοί χρόνοι: Αρχαιολογικά ταφικά ευρήματα στην περιοχή "Δοντάκια", ανατολικά του σημερινού χωριού, αποδεικνύουν ότι η περιοχή κατοικούταν από τη Νεολιθική εποχή και στη συνέχεια στην εποχή του Χαλκού.

·         Κατάλοιπα κυκλώπειων τειχών συνδέονται με τη Μυκηναϊκή περίοδο. Στο διάστημα από τα μυκηναϊκά χρόνια μέχρι την κάθοδο των Δωριέων δημιουργήθηκε στην τοποθεσία αυτή αστικός συνοικισμός, που πιθανότατα από τότε  ονομαζόταν  "Γερόνθραι".

·          Γύρω στο 700 π.Χ κατέλαβαν την περιοχή οι Δωριείς μετά την εποίκηση των οποίων και κυρίως κατά τους μεταγενέστερους κλασικούς χρόνους, εξελίχθηκε σε σπουδαίο πολιτικό και εμπορικό κέντρο. οι Γερόνθραι γίνονται σημαντικό εμπορικό και πολιτικό κέντρο, όπως αποκαλύπτουν οι ανασκαφές στην αρχαία ακρόπολη με ευρήματα νομίσματα, γλυπτά, επιγραφές, αρχιτεκτονικά μέλη με πλούσιο διάκοσμο, καθώς και υπολείμματα πυκνού οδικού δικτύου Η ακμή αυτή συνεχίστηκε και στους επόμενους αιώνες.

·         Ρωμαϊκοί χρόνοι: Ο περιηγητής Παυσανίας (2^ος αι. μ.Χ.) περιγράφει δύο ναούς, έναν του Απόλλωνα στην ακρόπολη κι έναν του Άρεως, στη σημερινή Κάτω Βρύση, πλησίον του οποίου υπήρχε άλσος και λειτουργούσε βαλανείο.Το 375 μ.Χ. κι ενώ ο οικισμός παραμένει εμπορικό κέντρο, ισοπεδώνεται σχεδόν εξολοκλήρου από ισχυρό σεισμό. Το 395 μ.Χ. η κοιλάδα του Ευρώτα δοκιμάζεται πάλι από την επιδρομή των Γότθων με αρχηγό τον Αλάριχο.

·         Βυζαντινοί χρόνοι: Το Γεράκι εξελίσσεται σε σημαντικό πολιτιστικό κέντρο με την ανέγερση πολυάριθμων εκκλησιών, εκ των οποίων σήμερα σώζονται περίπου σαράντα, αξιόλογα δείγματα βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Στη θέση "Μητρόπολη", κοντά στην Κάτω Βρύση, σώζονται λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου αιώνα, ενώ στην ακρόπολη διαπιστώνεται επέκταση του οικισμού με νέα τείχη.

·         Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους, το Γεράκι διαιρέθηκε σε έξι φέουδα και παραχωρήθηκε στο βαρόνο Γκυ ντε Νιβελέ, ο οποίος το 1209 έχτισε κάστρο στο υψηλότερο σημείο του χωριού, απ΄ όπου επιτηρούσε τη Λακωνική πεδιάδα και τους Τσάκωνες του Λεωνιδίου.

·          Το 1262 η περιοχή περιήλθε, μαζί με τη Μάνη, τη Μονεμβάσια και το Μυστρά, στα χέρια του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου, σε αντάλλαγμα  της απελευθέρωσης από αυτόν του Γουλιέλμου Βιλλεαρδουίνου. Οι Βυζαντικοί κράτησαν το Γεράκι 200 χρόνια. Σε στρατηγική θέση ανάμεσα σε Μυστρά και Μονεμβασιά, άκμασε οικονομικά και κοινωνικά. 

·         Τον 14ο αιώνα επί Μιχαήλ Παλαιολόγου εποικούν το Δεσποτάτο του Μορέως πενήντα χιλιάδες αρβανίτες, πολλοί ως μισθοφόροι στρατιώτες, που τονώνουν ουσιαστικά την οικονομία της περιοχής με την καλλιέργεια της γης και την κτηνοτροφία.

·         Αργότερα, το Γεράκι κατακτήθηκε από Τούρκους και Ενετούς. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο οικισμός, υποτελής στο σουλτάνο και διοικούμενος από τον επίτροπο του Έλους, διατηρεί σχετική αυτονομία και ανάγεται σε κεφαλοχώρι της περιοχής. Υπολογίζεται ότι μεταξύ 15^ου αι. και του 1700 ο οικισμός του κάστρου εγκαταλείπεται και οι κάτοικοι μεταφέρονται στον οικισμό του κάμπου, το σύγχρονο Γεράκι. Το 1702 χτίζεται ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Μάλλον τότε σημειώνεται και η πρώτη επέκταση του οικισμού πέρα από τον αρχικό πυρήνα του (Άνω και Κάτω Βρύση). Κατά την Επανάσταση, το 1825 ο Ιμπραήμ καίει ολοσχερώς το χωριό και οι κάτοικοι φυγαδεύονται στην Ύδρα και τις Σπέτσες. Ίσως έτσι εξηγούνται, άλλωστε, οι εμφανείς επιρροές στην τοπική αρχιτεκτονική σε κάποιες αυλόπορτες και κουφώματα, όταν το χωριό ξαναχτίζεται και επεκτείνεται δυτικότερα.

·         Το 1905 ο Άγγλος μελετητής Ramsay Traquair επιχειρεί διάγραμμα του οικισμού σε συσχετισμό με το κάστρο, αποδίδοντας με μεγάλη αποδίδοντας με μεγάλη για την εποχή ακρίβεια το ανάγλυφο του εδάφους, τις οχυρώσεις και τα κτίσματα

·         Η ενίσχυση της γεωργίας, η κτηνοτροφία και η υφαντουργία οδηγούν σε μια άνθηση χωρίς προηγούμενο για το Γεράκι στις αρχές του 20ου αιώνα. Μεταναστευτικά κύματα ξεκίνησαν περίπου το 1880 προς Αμερική και Καναδά και το 1940 προς Αυστραλία με αποτέλεσμα την επένδυση των κεφαλαίων των μεταναστών στην πατρίδα τους. Έτσι, ανεγείρονται νέα κτίρια, γίνονται κοινωφελή έργα (πλακόστρωση πλατείας, διαπλάτυνση δρόμων), χτίζονται Δημοτικό σχολείο και Γυμνάσιο-Λύκειο, καθώς και Δημοτική Βιβλιοθήκη. Ο διττός χαρακτήρας αγροτικής οικονομίας-αστικού χαρακτήρα είναι εμφανής στη δομή του Γερακίου: Από τη μια συναντάμε αγροτικά παραδοσιακά σπίτια με μεγάλες αυλές και μάντρες, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της παραγωγής, από την άλλη στενομέτωπα σπίτια που ανοίγονται απευθείας στο δρόμο και συνήθως στο ισόγειο φιλοξενούν εμπορικές δραστηριότητες και στον όροφο την κατοικία.

 Πηγές:

·         Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος - Λαρούς – Μπριτάννικα (εκδ. 1988)

·          http://el.wikipedia.org

·          https://5a.arch.ntua.gr/project/4259/4638 -  

Από τους μαθητές του Β2: Νίκια Ανδρέα, Φασμούλο Γιάννη, Χότζα Διονύση, Χριστάκη Κυριάκο